Fudbalere dijelimo na "majstore", dobre, loše, itd. na osnovi onoga što pokazuju na terenu, ali fudbalere možemo podijeliti i na osnovu strukture mišićnih vlakana na:
-brze fudbalere, posjeduju više bijelih mišićnih vlakana (FT-vlakna)
-relativno brze fudbalere,posjeduju ujednačen broj mišićnih vlakana(FTO-vlakna)
-spore fudbalere odnosno izdržljive, posjeduju više crvenih mišićnih vlakana (ST-vlakna).Struktura mišićnih vlakana je različita od mišića do mišića. Sportske grane gdje je potrebna brzina, preovladavaju sportisti sa više bijelih vlakana i obrnuto gdje je potrebna izdržljivost kod sportiste preovladavaju crvena vlakna, npr. trkači maratona imaju 95% udjela crvenih mišićnih vlakana u strukturi svog mišićnog sistema. Nepostoji ni jedan mišić koji je samo od jednih vlakana, s tim što u pojedinim mišićima imamo više ili manje jednih ili drugih vlakana. Dugo nije dokazano da se može jedna vrsta mišićnih vlakana pretvarati u druga treningom.
Mišljenje je bilo da se može uticati na sportiste koji imaju više brzih bijelih vlakana (FT-vlakna) da budu još briži, a takođe i oni koji imaju više sporih crvenih vlakana(ST-vlakna) da budu još izdržljiviji, s tim što se može treningom uticati na sportiste koji imaju ujednačen broj i jednih i drugih vlakana (FTO-vlakna) da "prevagnu" u jedan ili drugi tip sportiste, brz ili izdržljiv.Međutim, devedestih godina uporedna istraživanja u njemačkoj na uzorku grupe elitnih sprintera i švedskoj na uzorku grupe od 12 amatera došli su do sličnih rezultata, odnosno istraživanja su potvrdila mogućnost pretvaranja mišićnih vlakana treningom. U njemačkoj su istraživanje dokazali transformaciju brzih mišićnih vlakana Tip IIx u srednje trzajuća mišićna vlakna Tip IIa, isto vrijeme švedski istraživač Mona Esbörnssno (Karolinski institut - Stokholm) sa svojim stručnim timom objavila je mogućnost "pretvaranja" sporih mišićnih vlakana Tip I u srednje trzajuća vlakna Tip IIa. Mogućnost pretvaranja srednje trzajućih mišićnih vlakana Tip IIa u spora Tip I, i Tip IIa u Tip IIx nije potvrđen.
Utvrđeno je da cijepanje mišićnih vlakana povezano sa kidanjem-otkidanjem nervnih završetaka sa mišićnog vlakna, i ako je nerv otkinut sa bijelog mišićnog vlakna i vezao se za crveno mišićno vlakno, mijenja se struktura mišića.
ST- vlakna su sporotrzajuća ili sporo kontrahirajuća mišićna vlakna. Tamna ili cvena mišićna vlakna su dobila naziv zbog veće koncentracije mioglobina, koji je tamno crvene boje, odnosno zbog oksidativnih procesa koji su bogati mioglobinom i mitohondrijama. Ona su veoma izdržljiva i sporo dolaze do umora, svi igrači koji posjeduju više ST-vlakana mogu da izdreže veoma dug kontinuirani rad, znači da energiju dobijaju iz kapilara aerobno, uzimaju kiseonik iz krvi, tako da još ih nazivaju i oksidativnim vlaknima ili Tip-1 vlakna. Brzina kontrahiranja +/-100 ms.
FTO-vlakna su srednje kontrahirajuća vlakna, relativno brza vlakna, jer brzina kontrahiranja je +/-50 ms. Proizvode veliku snagu. Tip IIa vlakna su oksidativna vlakna i koriste glikolitičke izvore energije (aerobne i anaerobne laktatne). U toku razmjene materije u mišićnim vlaknima, zbog manje prisutnosti mioglobina i mitohondrija, mišićno vlakno dobija svijetlo crvenu boju. Brzo se ne zamaraju i mogu maksimalno 30 minuta raditi.
FT- vlakna su brzo trzajuća ili brzo kontrahirajuća vlakna. Ona trebaju mnogo više energije, ali brzo dolaze do umora, nazivaju ih bijela mišićna vlakna ili Tip-2 vlakna ili glikolitička vlakna. Najbrže se kontrahiraju od svih mišićnih vlakana. Tip IIx mišićno vlakno proizvodi najviše snage, najajače je, i kontrahira se za 25 ms. Energiju koristi iz ATP (adenozin-trifosfat) -CP (kreatin fosfat) sistema i glikolitičkog anaerobnog laktatnog izvora. Tokom razmjene materije mišićna vlakna sadrže malu količinu mioglobina i vemoa malu količinu mitohondrija i zbog toga vlakna ima bijelu boju. Maksimalnu aktivnost koju mogu izdržati sportisti koji imaju ovaj tip vlakana je 60 sec.
Mitohondrije su organele koje su odgovorne za proces ćelijskog disanja (celularne respiracije). U procesu ćelijskog disanja oslobađa se energija iz organskih molekula, ugljenih hidrata, lipida, proteina i fiksira u formi ATP-a (adenozin-trifosfata). ATP je glavni izvor energije za sve ćelijske procese, kako u animalnim tako i u biljnim ćelijama.
Zbog toga se mitohondrije nazivaju "ćelijskom termoelektranom", jer snabdijevaju ćelije energijom, a samim tim i čitav naš organizam.
Brzina je maksimalno ubrzanje koje fudbaler može postići i održati na određenoj razdaljini.Veliki je koeficijent urođenosti i kreće se od 90-95 %, s toga je veoma mala mogućnost povećanja ove dimenzije treningom. Najveći razvoj brzine je moguće ostvariti u periodu između 11 i 12 godine života, i ponovo između 15 i 16 godine života. Najolji rezultati se postižu do 22 godine.
-brze fudbalere, posjeduju više bijelih mišićnih vlakana (FT-vlakna)
-relativno brze fudbalere,posjeduju ujednačen broj mišićnih vlakana(FTO-vlakna)
-spore fudbalere odnosno izdržljive, posjeduju više crvenih mišićnih vlakana (ST-vlakna).Struktura mišićnih vlakana je različita od mišića do mišića. Sportske grane gdje je potrebna brzina, preovladavaju sportisti sa više bijelih vlakana i obrnuto gdje je potrebna izdržljivost kod sportiste preovladavaju crvena vlakna, npr. trkači maratona imaju 95% udjela crvenih mišićnih vlakana u strukturi svog mišićnog sistema. Nepostoji ni jedan mišić koji je samo od jednih vlakana, s tim što u pojedinim mišićima imamo više ili manje jednih ili drugih vlakana. Dugo nije dokazano da se može jedna vrsta mišićnih vlakana pretvarati u druga treningom.
Mišljenje je bilo da se može uticati na sportiste koji imaju više brzih bijelih vlakana (FT-vlakna) da budu još briži, a takođe i oni koji imaju više sporih crvenih vlakana(ST-vlakna) da budu još izdržljiviji, s tim što se može treningom uticati na sportiste koji imaju ujednačen broj i jednih i drugih vlakana (FTO-vlakna) da "prevagnu" u jedan ili drugi tip sportiste, brz ili izdržljiv.Međutim, devedestih godina uporedna istraživanja u njemačkoj na uzorku grupe elitnih sprintera i švedskoj na uzorku grupe od 12 amatera došli su do sličnih rezultata, odnosno istraživanja su potvrdila mogućnost pretvaranja mišićnih vlakana treningom. U njemačkoj su istraživanje dokazali transformaciju brzih mišićnih vlakana Tip IIx u srednje trzajuća mišićna vlakna Tip IIa, isto vrijeme švedski istraživač Mona Esbörnssno (Karolinski institut - Stokholm) sa svojim stručnim timom objavila je mogućnost "pretvaranja" sporih mišićnih vlakana Tip I u srednje trzajuća vlakna Tip IIa. Mogućnost pretvaranja srednje trzajućih mišićnih vlakana Tip IIa u spora Tip I, i Tip IIa u Tip IIx nije potvrđen.Utvrđeno je da cijepanje mišićnih vlakana povezano sa kidanjem-otkidanjem nervnih završetaka sa mišićnog vlakna, i ako je nerv otkinut sa bijelog mišićnog vlakna i vezao se za crveno mišićno vlakno, mijenja se struktura mišića.
Mioglobin je citoplazmatični globularni hemoprotein. Nalazi se u mišićnim ćelijama srca i oksidativnim skeletnim mišićima.
Zbog toga se mitohondrije nazivaju "ćelijskom termoelektranom", jer snabdijevaju ćelije energijom, a samim tim i čitav naš organizam.Brzina je maksimalno ubrzanje koje fudbaler može postići i održati na određenoj razdaljini.Veliki je koeficijent urođenosti i kreće se od 90-95 %, s toga je veoma mala mogućnost povećanja ove dimenzije treningom. Najveći razvoj brzine je moguće ostvariti u periodu između 11 i 12 godine života, i ponovo između 15 i 16 godine života. Najolji rezultati se postižu do 22 godine.
Brzina se dijeli na: - startnu brzinu- opštu brzinuStartnu brzinu razvijamo trčanjem na razdaljini od 20 m, dok opšta brzina se razvija trčanjem na razdaljini od 40-60 m.
Osnovni oblici ispoljavanja brzine su:- vrijeme motoričke reakcije
- brzina pojedinačnih pokreta
- maksimalna frekvencija pokreta
Elementarni oblici ispoljavanja brzine relativno su nezavisni jedan od drugog. Brzinske sposobnosti čovjeka u velikoj mjeri su specifične. Na razvoj brzine možemo uticati:
- usavršavanjem specifične tehnike (postepenim rastom frekvencije koraka i znatnim korištenjem snage)
- razvojem energetske potrošnje
Sredstva, metode i opterećenja koja se primjenjuju u razvoju brzine kretanja moraju u organizmu da izazovu takve promjene koje osiguravju znatno viši nivo ispolavanja brzine.
Brzina jednostavnih reakcija možemo da razvijemo sledećim metodama:
- treningom u uslovima povećanog opterećenja ili ponavljajućom metodom koja se sastoji u ponavljanju što je moguće bržeg reagovanja na znak ili promjenu situacije u okruženju.- treningom u uslovima olakšanog ošterećenja ili metodom raščlanjivanja koja se svodi na analitički trening za brzinu reakcije u olakšanim uslovima i za brzinu pokreta koji slijede osnovnu reakciju
- treningom u promjenljivim uslovima ili senzornom metodom koja se sastoji od razvijanja sposobnosti registrovanja vrolo malih vremenskih intervala.
Dintemann (1997) u svom radu preporučuje sedam koraka u razvoju brzine:
1. bazični trening
2. funkcionalna snaga i eksplozivni pokreti sa srednjim i visokim opterećenjem
3. balistika
4. pliometrija
5. specifična opterećenja
6. sprintersko izvođenje i brzinska izdržljivost
7. trening iznad maksimalne brzine
Ispoljavanje brzine u velikoj mjeri zavisi od razvijenosti drugih sposobnosti, vještina i osobina fudbalera (snaga, fleksibilnost, konativne osobine, tehnika kretanja...)U metodici razvoja brzine najčešće se izdvajaju dva pravca:
1. usavršavanje brzine određenih pokreta u cjelini
2. anallitičko usavršavanje faktora od kojih zavisi brzina kretanja.
Metode za usavršavanje brzine koje se najviše koriste su:
1. metoda ponavljanja
2. intenzivno-intervalna metoda
Motorički prostor se neprekidno istražuje zbog svog zanačaja za uspjeh u sportskoj grani u kojoj se takmiči pojedinac. Pošto je brzina veoma bitna, prva istraživanja su se odnosila samo na ciklična trčanja-kretanja, i tom prilikom ustanovljene su sledeće faze:
- faza ubrzanja
- faza planiranja
- faza usporavanja
Ovim istraživanjem nisu bila obuhvaćena aciklična kretanja, koja se najviše ispoljavaju u kolektivnim sportovima. Istraživanjem u prostoru acikličnog kretanja se bavio engleski autor Alan Pearson. On je ustanovio program za poboljšanje brzinskih sposobnosti koji je nazvan skraćeno SAQ (speed, agility and qiuckness - brzina, agilnost i eksplozivnost).Trening SAQ se temelji na ekscentrično-koncentričnoj kontrakciji mišića, te smanjuje se rastojanje između tradicionalnog treninga sa opterećenjem i funkcionalno-specifičnih pokreta. Efekti takvog treninga se manifestuju povećanjem mišićne snage pri pokretima u svim smjerovima i ravnama, poboljšava se efikasnost moždanih signala, kenestetička i prostorna svjesnost, motorička sposobnost i vrijeme reakcije.
Brzinsko-eksplozivne sposobnosti moguće je razvijati primjenom analitičkog i sintetičkog metoda. Analitički metod podrazumijeva međusobno odvojeni razvoj ovih sposobnosti, dok sintetički metod se temelji na specifičnim i situacijskim opterećenjima kojima istovremeno utičemo na više sposobnosti koje se ubrajaju u brzinsko-eksplozivne. Program obuhvata razvoj tri motorička područja:
1. brzina
2. agilnost
3. eksplozivnost (brzina ubrzanja, brzina reakcije)
Sve tri motoričke sposobnosti na sličan način nadražuju nervni sistem, koriste iste energetske resurse, imaju zajedničke faktore o kojima zavisi visina pojedine sposobnosti te je potrebno zadovoljiti iste preduslove za intenzivan trening pojedine motoričke sposobnosti.
Maksimalno ubrzanje koje fudbaler može postići i održati na odrađenoj razdaljini je brzina fudbalera.Trening brzine se može realizovati sa pozitivnim efektom na sposobnost fudbalera samo u potpuno odmornom stanju fudbalera. Sposobnost promjene pravca kretanja bez gubljenja ravnoteže, snage, brzine ili kontrole nad tijelom naziva se agilnost. Elementi agilnosti su:
- ravnoteža
- koordinacija
- programirana agilnost
- nasumična agilnost
- u sklopu ovih elemenata se takođe nalazi brzina, snaga, pravovremenosti i ritam.
Ravnoteža je sposobnost fudbalera da stoji, hoda, da se zaustavi, da doskoči, trči... To je sposobnost koja se može relativno brzo da usvoji i sačuva.
Programirana agilnost se odnosi na usvojenu vještinu ili naprezanje. Fudbaler je svjestan obrazca i redoslijeda zahtjeva što ta vježba traži za njeno pravilno izvođenje, odnosno vježba je već memorisana. Prvo se provodi na niskom nivou izvođenja i sa kontrolisanom brzinom, pa tek onda nakon pravilnog usvajanja izvodimo ih maksimalnom brzinom.Nasumična koordinacija je najteži element koordinacije, fudbaler mora da izvodi kretanje po nepoznatom obrazcu i sa nepoznatim zahtjevima. Brzina donošenja odluka o pokretima na osnovu različitih nadražaja trenira se nasumičnom koordinacijom.
Eksplozivnost-brzina reakcije kod fudbalera se manifestuje stvaranjem velike sile-snage koju on mora da proizvede da bi ubrzao svoje tijelo u što kraćem vremenu prenoseći tu silu-snagu kroz stopalo u tlo.Trening SAQ poboljšava nervno-mišićni sistem, koji ima najveći uticaj na ovaj proces. Veliki uticaj na poboljšanje brzinske reakcije imaju elementarne i sportske igre. Eksplozivnost-vrijeme reakcije se odnosi na vrijeme koje je potrebno mozgu da primi i odgovori na odražaj koji šalje informaciju mišićnom sisitemu da se kontrahira. Osnovu metodike treninga brzinsko-eksplozivnih svojstava čini učenje tehnike, hodanje, trčanje, promjene smjera kretanja, skoka i doskoka. Metodički redoslijed razvoja sposobnosti nalaže primjenu analitičke metode u ranijim, a primjenu sintetičke metode u kasnijim fazama dugoročne pripreme. Da bi bilo moguće provoditi intenzivan kondicioni trening ovih sposobnosti važno je osigurati preduslov s obzirom na razvijenost mišićnog i vezivnog tkiva, fleksibilnost te proprioceptivnog sistema.
Gambetta je opisao unapređenje agilnosti kroz četiri metoda:1. unapređenje elementarnih tehnika kretanja s promjenama smjera kretanja
2. daljnji razvoj elementarnih tehnika kretanja u varijabilnim uslovima
3. usavršavanje reakcionih zahtjeva
4. izvođenje zadataka obogaćeno manipulacijom objektima ili s protivnikom.
Komponente od kojih zavisi izražavanje agilnosti:
- brzina reakcije i prepoznavanje situacije
- startna pozicija
- startno ubrzanje
- važnost prvog koraka u kretanju
- ubrzanje
- kontrola tijela pri velikoj brzini
- sustizanje i prestizanje protivnika
- rad nogu
- promjena pravca
- izvođenje varke i izbjegavanje protivnika
- prostorno reagovanje i zaustavlanje (Gambetta 2001)
Međutim, sav ovaj rad može biti bez pravog rezultata, ako nemamo genetski brzog fudbalera. Trener treba sačuvati i razviti urođenu brzinu fudbaler, od sporog fudbalera je nemoguće treningom razviti u veoma brzog, bržog da, neznatno povećanje je moguće, kao i sa brzim igračem.Tehnika trčanja, optimalna tjelesna težina, koordinacija, snaga: brzina.
Slike uzeta sa Google.ba
